Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski

Dowódca 58th New York Volunteer Regiment

Przyszły amerykański generał urodził sie 8 lipca 1824 roku we wsi Rożnowo pod Obornikami na terenie ówczesnego Wielkiego Księstwa Poznańskiego w zaborze pruskim. Jego ojciec Stanisław, który służył w przeszłości w szeregach armii napoleońskiej był tu właścicielem majątku ziemskiego. Siostra ojca Justyna była matką Fryderyka Chopina. Problemy z zadłużeniem majątku zmusiły rodzinę do jego sprzedaży w 1827 roku, a wynikłe stąd kłopoty spowodowały rychłą śmierć ojca i wyjazd matki z dziećmi do Królestwa. Mały Włodzimierz nie wyjechał jednak z matką i rodzeństwem, ponieważ został przygarnięty przez rodzinę ojca mieszkającą w Poznaniu. Tu tez uczęszczał do gimnazjum, które stanowiło wówczas jedno z patriotycznych ognisk polskości miasta. Władze pruskie traktując ludność polską z pogardą i podejrzliwością stosowały ciągle terror. Pragnęły w ten sposób stłumić wszelkie patriotyczne instynkty. Przez ówczesną Europe w 1846 roku przepływa wówczas ruch wolnościowy, który przejdzie do historii pod nazwa ”Wiosny Ludów”. W Poznańskim planuje sie wówczas nieudane powstanie przeciw Prusakom pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego. Z powodu czynnego udziału w działalności spiskowej Krzyżanowskiemu grozi aresztowanie. Dlatego też w 1846 roku opuścił on kraj i przez Hamburg wyjechał do Stanów Zjednoczonych.

Courtesy of the Brooklyn Historical Society

Pierwsze kilka lat spędził w Nowym Jorku, gdzie pracował jako robotnik fizyczny, kontynuując jednocześnie naukę. Wkrótce też po jej pomyślnym ukończeniu podjął pracę jako inżynier-geometra w stanie Virginia, gdzie zajął sie leśnictwem. Później zaś uczestniczył przy wytyczaniu nowych szlaków budujących się linii kolejowych. Podróżuje więc w tym czasie wzdłuż starego kanału Erie i dalej wzdłuż rzeki Hudson do Albany, a następnie przez Pensylwanię, Ohio i Indianę do Chicago. Budowane wówczas linie kolejowe istnieją do dzisiejszego dnia. W tym okresie nawiązał bliższą znajomość z inżynierem kolejnictwa, generałem Burnett, który był wychowankiem Akademii Wojskowej West Point. Wkrótce też Krzyżanowski żeni sie w 1854 roku z jego 21-letnia córką Karoliną, z którą razem przenoszą się do Nowego Jorku. Tu też założył nieźle prosperujące przedsiębiorstwo handlowe. Dodatkowo zaangażował się w działalność polityczną wstępując do partii Republikańskiej, która wówczas miała w swoim programie m.in. likwidacje niewolnictwa. Szybko dał się poznać jako dobry mówca i agitator, co zapewniło mu znaczna popularność. Dlatego też jeszcze przed 1860 rokiem powierzono mu funkcje prezesa klubu republikańskiego w Nowym Jorku. W tym samym roku w trakcie odbywających sie wyborów prezydenckich poparł kandydaturę Abrahama Lincolna. Zwycięstwo tego ostatniego doprowadziło do wybuchu wojny secesyjnej.
Włodzimierz Krzyżanowski już w połowie kwietnia 1861 roku, tuż po pierwszym manifeście Lincolna, porzucił dotychczasowe zajęcia i zaciągnął sie w szeregi wojsk Unii jako prosty żołnierz (szeregowiec). Otrzymał przydział do kompanii ”B” w oddziale strzelców Turnera. Pomimo tego, że nigdy nie służył w wojsku, szybko zdobył sobie oddanie ideałom Unii. Właśnie te cechy pozwalają mu na szybkie sformowanie kompanii ”milicji”, która dowodzi w stopniu kapitana, a później majora. Było to też niewątpliwie dowodem uznania zasług przy obronie Waszyngtonu przed początkowymi atakami Konfederatów. W dniu 20 sierpnia 1861 roku Krzyżanowski zgłasza się do ówczesnego Sekretarza Wojny Simona Camerona, ofiarowując swe usługi wojskowe. Zostaje też wówczas przyjęty do wojska regularnego i już 19 października jako pułkownik rekrutuje na podstawie otrzymanych rozkazów oddział piechoty. Oddział ten początkowo noszący nazwę ”United States Rifles” po konsolidacji z ”Morgan Rifles” zostaje zgrupowany w pułk pod nazwą ”58 Regiment of New York”. Sam zaś Krzyżanowski zostaje oficjalnie mianowany dowódcą tegoż regimentu. Polskość w nazwie oddziału została podkreślona ze względu na pochodzenie jego dowódcy jak tez i wielu jego żołnierzy. Regiment ten bierze udział od listopada 1861 roku do czerwca 1862 roku w uciążliwych walkach jako cześć składowa słynnej ”Armii Potomaku”. Spośród licznych przykładów osobistej odwagi Krzyżanowskiego należy tu wymienić kilka: 8 czerwca 1862 roku podczas krwawej walki z Armią Południową dowodzona przez generała Stonewall Jaksona pod miejscowością Strassburg Krzyżanowski poprowadził osobiście atak na nieprzyjaciela, który powstrzymał jego napór i ustabilizował szereg wojsk Unii. 12 lipca 1862 roku, maszerując dla ratowania zagrożonego Waszyngtonu, brygada Krzyżanowskiego przyczynia sie do zatrzymania armii Jacsona. 16 sierpnia 1862 roku Krzyżanowski poprowadził swa brygadę w rozpaczliwym wyścigu do rzeki Rappahannock w Virginii, aby uniemożliwić wojskom Konfederatów przekroczenia tej rzeki i zaatakowanie Waszyngtonu. Walki trwały trzy tygodnie, brygada była w stałym ruchu bojowym i wzięła udział w trzech kolejnych bitwach: pod Graveton, Bull Run i Chantilly. W starciu pod Bull Run Krzyżanowski zostaje ranny i pomimo odniesionych obrażeń nadal dowodzi osłaniając swoja brygadą odwrót armii Unii, która w tym starciu poniosła klęskę. W późniejszym okresie wyróżnia się odwagą i zdolnościami strategicznymi w bitwach pod Cross Keys, Chancellorsville i pod Getysburgiem, gdzie zostaje ranny ponownie.

Jesienią 1862 roku otrzymuje po raz pierwszy od prezydenta Lincolna nominacje na stopień generała brygady. Jednak nie uzyskała aprobaty Senatu, który po długich i zawiłych debatach wydał 29 listopada 1862 roku kuriozalne orzeczenie iż, nie mógł potwierdzić nominacji człowieka, którego nazwiska nikt z senatorów nie potrafił wymówić.
W taki więc sposób 4 marca 1863 roku Krzyżanowski powraca formalnie do rangi pułkownika. Na stopień generała brygady został dopiero zatwierdzony przez Kongres po upływie dwóch lat z data 2 marca 1865 roku. Wkrótce zaś później 13 marca tegoż roku kończy on swa chlubną karierę w wojsku.
Pewnego wyjaśnienia wymagają w tym miejscu nieścisłości, które pojawiły się w wielu ogólnie dostępnych opracowaniach. Zamieszczono w nich mylna informacje, że Krzyżanowski był jeszcze w czasie trwania wojny wojskowym gubernatorem Florydy, Georgi oraz Virginii, a także pierwszym gubernatorem Alaski po zakupieniu
jej przez Stany Zjednoczone od Rosji w 1867 roku. Informacje te zamieścił m.in. szacowny Polski Słownik Biograficzny. Jednakże już Mieczysław Heiman w swej książce pt.”Polish Part in America 1608-1865” prostuje zaistniałe błędy.
Po skończeniu działań wojennych Krzyżanowski nie powrócił do swoich zajęć handlowych, lecz przeszedł do pracy urzędniczej. W latach 1865-1867 był wyższym urzędnikiem w Departamencie Skarbu. Później zaś przeniósł sie do Kalifornii i zamieszkał w San Francisco, gdzie pozostał do 1878 roku. Spotkał tu m.in. Henryka Sienkiewicza oraz Helenę Modrzejewską, której pomógł organizując jej pierwszy występ. Wdzięczna aktorka mówi o tym fakcie w swojej książce pt. ”Wspomnienia i wrażenia”. W 1878 roku Krzyżanowski powrócił do Waszyngtonu na stanowisko dyrektora w Departamencie Skarbu. Zostaje stąd oddelegowany do Aspinwall, który był wówczas centralnym punktem handlowym Stanów Zjednoczonych na przesmyku Panamskim. Pozostaje tu do 1882 roku, kiedy umiera jego żona, a on sam chory na febrę musiał powroć do Nowego Jorku. Wracając do zdrowia pisze ”Wspomnienia z pobytu w Ameryce podczas wojny 1861-1864 roku”. Stanowią one obecnie ważne źródło do biografii Krzyżanowskiego. Zarówno z wydanych wspomnień jak i z jego listów przebija tęsknota za opuszczona ojczyzna, o której pisał ”…dla mnie milszy byłby dzisiaj najskromniejszy domek w Polsce…jak najwspanialsze pałace tutaj”. Szybko postępująca astma i choroba płuc zmusiły Krzyżanowskiego do porzucenia pracy. Aliści, gdy tylko w 1886 roku nastąpiły objawy poprawy, znowu się uaktywnił zakładając Stowarzyszenie Pomocy dla Emigrantów Polskich. W jego planach były jeszcze krótki wypoczynek nad Oceanem Spokojnym i w Meksyku, a następnie wyjazd do kraju. Jednakże późną jesienią stan jego zdrowia uległ gwałtownemu pogorszeniu i dnia 31 stycznia 1887 roku umiera w Nowym Jorku na Manhattanie, w domu przy St. Mark Place nr 130. Został pochowany na cmentarzu Greenwood w Brooklynie dnia 2 lutego 1887 roku. Dnia 11 października 1937 roku odbyła sie ekshumacja zwłok i ich przeniesienie z wszelkimi honorami na sławny amerykański cmentarz narodowy w Arlington pod Waszyngtonem. Z tej okazji wygłosił przez radio z Białego Domu orędzie do narodu amerykańskiego ówczesny prezydent Franklin Delano Roosevelt.

Opracowania:

1.”Polski Słownik Biograficzny” Tom XV, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. 1979.
2.Mieczyslaw Heiman ,”Polish Part in America 1608-1865″, Chicago,1939.
3.”Relax” 28 marzec 1987, Michał Budny “General Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski”
Znamienita część biografi oparta na podstawie pracy dr Krzysztofa Langowskiego.

Źródło: www.58th.pl